درس خواندن در شب یا روز؟ بررسی علمی، مزایا و بهترین روش‌های مطالعه شبانه

اکثر نوجوانان و جوانان معتقدند که در طول شب متمرکزتر هستند و برای همین ترجیح می‌دهند در شب فعالیت کنند و درس بخوانند‌. با این حال، برخی معلمان یا مشاوران ممکن است توصیه کنند که روز بهترین زمان برای مطالعه است و شب را به‌عنوان زمان استراحت مغز معرفی کنند. از نظر علمی، چرخه فعالیت افراد و ویژگی‌های فردی آن‌ها کاملا متفاوت است. سوالی که همیشه پیش می‌آید این است که درس خواندن در شب بازدهی بیشتری دارد یا در طول روز؟

آیا درس خواندن در شب مؤثر است؟ بررسی علمی و تجربی

درس خواندن در شب می‌تواند برای برخی افراد مؤثر باشد، به‌ویژه آن‌هایی که از سکوت و آرامش شب استفاده می‌کنند تا تمرکز بیشتری داشته باشند. در بهترین دبیرستان دوره اول دخترانه منطقه 3، مشاوران متخصص و حرفه‌ای بهترین برنامه درس خواندن متناسب با شرایط فیزیولوژیکی هر دانش‌آموز طراحی می‌کنند. بدین ترتیب همه دانش‌آموزان به یک اندازه فرصت درس خواندن مفید خواهند داشت.

مطالعات نشان داده‌اند که اگر برخی دانش‌آموزان شب‌ها درس بخوانند، در آزمون‌های حافظه عملکرد بهتری دارند. زیرا، حواس‌پرتی کمتر است و تمرکز افزایش می‌یابد. با این حال، معایبی نیز وجود دارد؛ مانند اختلال در ریتم شبانه‌روزی و کاهش کیفیت خواب که ممکن است منجر به خستگی و افت عملکرد تحصیلی شود. بنابراین، اثربخشی درس خواندن در شب به شرایط فردی بستگی دارد.

تأثیر مطالعه شبانه بر یادگیری و حافظه

مطالعه شبانه می‌تواند بر یادگیری و حافظه تاثیرات مختلفی داشته باشد. از یک سو، سکوت و آرامش شب به افزایش تمرکز و ماندگاری مطالب در حافظه می‌انجامد. از سوی دیگر، کاهش خواب شبانه به دلیل مطالعه تا دیر وقت می‌تواند منجر به افت تمرکز و عملکرد مغز شود. بنابراین، اگرچه درس خواندن در شب مزایایی دارد، اهمیت خواب کافی برای تقویت یادگیری نیز نباید نادیده گرفته شود.

مقایسه مطالعه در شب و روز، کدام بهتر است؟

همان‌طور که قبلا ذکر شد، درس خواندن در شب یا روز به نیازها و ترجیحات فرد بستگی دارد. مطالعه در روز معمولا به دلیل نور طبیعی، کاهش خستگی چشم و فضای آرامش‌بخش، بیشترین میزان تمرکز را فراهم می‌کند.

از طرفی، برخی افراد شب‌ها را برای مطالعه انتخاب می‌کنند. زیرا، محیط اطراف معمولا ساکت‌تر است و کمتر تحت تاثیر حواس‌پرتی قرار می‌گیرند. در نهایت، بهترین زمان برای مطالعه به عادت‌های روزمره و الگوهای خواب هر فرد بستگی دارد و ممکن است برای هر شخص متفاوت باشد.

مزایا و معایب مطالعه در شب

برای پاسخ بهتر به این پرسش که درس خواندن در شب یا روز بهتر است، مزایا و معایب مطالعه در شب در این بخش مورد بررسی قرار می‌گیرد:

مزایای مطالعه در شب

برخی از مزایای مهم مطالعه در شب، به‌شرح زیر هستند:

• آرامش و سکوت محیط شب برای تمرکز بیشتر

درس خواندن در شب به دلیل سکوت و آرامش محیط، شرایطی را فراهم می‌آورد که شما بتوانید با تمرکز بیشتری به مطالب بپردازید.

• کاهش عوامل حواس‌پرتی نسبت به ساعات روز

در طول روز، معمولا تعداد حواس‌پرتی‌ها بیشتر است؛ مانند تماس‌های تلفنی، بازدیدهای غیرمنتظره، یا سر و صدای اطرافیان. اما در شب این حواس‌پرتی‌ها کاهش می‌یابد و شما می‌توانید بدون وقفه به مطالعه بپردازید.

• امکان مطالعه طولانی‌تر بدون محدودیت زمانی

شب‌ها محدودیت زمانی کمتری وجود دارد. یعنی شما می‌توانید تا دیر وقت مطالعه کنید، بدون این‌که احساس کنید که باید زودتر تمام شود تا برای کارهای دیگر وقت داشته باشید.

معایب مطالعه در شب

از جمله معایب درس خواندن در شب نیز، می‌توان موارد زیر را عنوان کرد:

• کاهش سطح انرژی و تمرکز به دلیل خستگی

مطالعه در شب می‌تواند به دلیل خستگی ناشی از فعالیت‌های روزانه، منجر به کاهش سطح انرژی و تمرکز شود. این موضوع باعث می‌شود که شما نتوانید مطالب را با همان دقت و سرعت که در ساعات ابتدایی روز امکان‌پذیر است، پردازش کنید.

• احتمال کاهش کیفیت خواب و تاثیر منفی بر حافظه

مطالعه تا دیر وقت می‌تواند باعث شود که زمان خواب شما به تاخیر بیفتد یا کیفیت آن کاهش یابد. این موضوع نه تنها بر سلامت جسمی تاثیر منفی دارد، بلکه بر حافظه نیز تاثیر بدی می‌گذارد. زیرا، خواب کافی برای تثبیت اطلاعات در حافظه ضروری است. اگر کیفیت خواب پایین باشد، یادگیری و حفظ مطالب نیز تحت تاثیر قرار خواهد گرفت که یکی از معایب درس خواندن در شب محسوب می‌شود.

• افزایش احتمال خواب‌آلودگی و کاهش بهره‌وری

در طول مطالعه شبانه، احتمال این که احساس خستگی کنید بیشتر است. خصوصا اگر قبل از شروع مطالعه استراحت کافی نداشته باشید. ممکن است مدت بیشتری برای فهم یک مفهوم صرف کنید یا مجبور شوید بخش‌هایی را دوباره بخوانید تا بتوانید آن‌ها را بفهمید.

بهترین روش‌ها برای درس خواندن در شب

باوجود معایب درس خواندن در شب، مغز برخی افراد در ساعات شب راندمان بهتری دارد. این افراد می‌توانند در طول روز استراحت کافی داشته باشند و در طول شب با کمک روش درس خواندن در شب، بهترین نتیجه را از مطالعات خود بگیرند

استفاده از تکنیک مطالعه فعال (Active Learning)

مطالعه فعال یا Active Learning به معنای مشارکت فعال ذهن در فرایند یادگیری است. این روش شامل فعالیت‌هایی مانند حل تمرین، پاسخگویی به سوالات، بحث و گفتگو درباره مطالب، یا حتی تدریس آن مطالب به دیگران می‌شود.

مرور مطالب سخت‌تر در اوایل شب و مطالب آسان‌تر در آخر شب

در اوایل شب که انرژی و تمرکز بیشتر است، بهتر است مباحث سخت‌تر را مرور کنید. با پیشرفت زمان و کاهش انرژی ذهنی، می‌توانید به مباحث آسان‌تر روی بیاورید تا خستگی ناشی از تلاش ذهنی کمتر شود. این مورد از روش‌های مطالعه شبانه کمک می‌کند تا بهره‌وری مطالعه افزایش یابد.

یادداشت‌برداری برای افزایش درک و حفظ مطالب

یادداشت‌برداری یکی از موثرترین روش‌های یادگیری است که نه تنها باعث افزایش حافظه کوتاه‌مدت می‌شود، بلکه فهم عمیق‌تر شما را نیز ارتقا می‌دهد. نوشتن نکات مهم باعث تثبیت اطلاعات در حافظه بلندمدت نیز خواهد شد.

تقسیم مطالعه به بخش‌های کوچک با استراحت کوتاه (تکنیک پومودورو)

این روش درس خواندن در شب شامل تقسیم زمان مطالعه به دوره‌های کوتاه (معمولا 25 دقیقه) همراه با استراحت‌های کوتاه (5 دقیقه) پس از هر دوره است. پس از چهار دوره متوالی، یک استراحت طولانی‌تر انجام دهید (15-30 دقیقه). این روش از روش‌های مطالعه شبانه باعث حفظ و افزایش تمرکز و کاهش خستگی ذهنی می‌شود.

چگونه در شب درس بخوانیم و خواب‌آلود نشویم؟

علاوه‌بر روش‌های مطالعه شبانه فوق، می‌توانید تکنیک‌های زیر را برای جلوگیری از خواب‌آلودگی انجام دهید:

تنظیم نور مناسب محیط مطالعه

نور کافی در محیط مطالعه به افزایش تمرکز و کاهش خواب‌آلودگی کمک می‌کند. استفاده از نورهای روشن، به‌ویژه در شب، می‌تواند شما را بیدار نگه دارد و بهره‌وری را افزایش دهد.

پرهیز از مطالعه روی تخت برای جلوگیری از خواب‌آلودگی

مطالعه روی تخت باعث می‌شود که مغز سیگنال استراحت دریافت کند و احتمال خواب‌آلودگی بالا برود. بنابراین، بهتر است بر صندلی بنشینید تا سیستم عصبی شما بین حالت استراحت و فعالیت تمایز قائل شود و بتوانید روش های مطالعه شبانه را بهتر انجام دهید.

انجام حرکات کششی و استراحت کوتاه میان مطالعه

حرکات کششی ساده مانند خم کردن زانوها یا چرخاندن دست‌ها باعث افزایش خون‌رسانی به مغز می‌شود. این کار هم خستگی را کاهش می‌دهد و هم با ایجاد تحرک فیزیکی، شما را هشیار نگه می‌دارد.

استفاده از آب، میان‌وعده‌های سالم و نوشیدنی‌های انرژی‌بخش

مصرف آب کافی برای جلوگیری از کم آبی ضروری است. زیرا، کم‌آبی ممکن است منجر به خستگی شود. یک روش درس خواندن در شب استفاده از میان وعده‌های سالم مانند میوه‌ها یا آجیل‌ها انرژی شما را حفظ خواهند کرد.

تغذیه مناسب برای مطالعه در شب

برای درس خواندن در شب یا روز باید تغذیه خوب داشته باشید. اما، این تغذیه برای مطالعه شبانه باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد.

غذاها و نوشیدنی‌هایی که باعث افزایش تمرکز می‌شوند

غذاهای سرشار از پروتئین، امگا-۳، ویتامین‌ها، و مواد معدنی می‌توانند به افزایش تمرکز کمک کنند. ماهی‌های مانند سالمون، سبزیجات سبز مانند اسفناج و بروکلی، تخم مرغ و آجیل‌هایی مثل گردو از این دسته‌اند. نوشیدنی‌هایی مانند چای سبز نیز با محتوای آنتی‌اکسیدانی خود می‌توانند مفید باشند.

پرهیز از مصرف کافئین زیاد برای جلوگیری از اختلال خواب

مصرف زیاد کافئین در شب ممکن است منجر به اختلال در خواب شود؛ زیرا کافئین یک محرک است که سیستم عصبی را تحریک می‌کند. مصرف بیش‌ازحد کافئین قبل از خواب باید به اندازه باشد تا کیفیت خواب حفظ شود.

میان‌وعده‌های سالم برای حفظ انرژی هنگام مطالعه

میان وعده‌های سالم شامل میوه‌ها (مانند موز یا توت فرنگی)، مغزیجات (مانند بادام یا گردو)، ماست یونانی یا شیر کم‌چرب هستند. این میان وعده‌ها با فیبر بالایی که دارند سطح قند خون را تنظیم می‌کنند و مانع افت ناگهانی انرژی می‌شوند.

جمع‌بندی

اینکه در شب مطالعه کنید یا در روز کاملا به شرایط جسمی خودتان بستگی دارد. اگر درس خواندن در شب را ترجیح می‌دهید حتما در طول روز 8 ساعت خواب کافی و مفید داشته باشید، رژیم غذایی میوه، سبزیجات، فیبر و پروتئین را دنبال کنید، به ورزش بپردازید و برای تنوع چند روش مطالعه را در فواصل مختلف به‌کار ببرید.

سوالات متداول

1. چه روش‌هایی برای مطالعه در شب توصیه می‌شوند؟

تکنیک‌هایی همچون روش یادگیری فعال، تکنیک پومودورو و یادداشت‌برداری از جمله روش‌های کاربردی مطالعه در شب محسوب می‌شوند.

2. برای جلوگیری از خواب‌آلودگی به هنگام مطالعه در شب چه نکاتی خوب است؟

نور کافی، انجام حرکات کششی، مصرف نوشیدنی‌های انرژی زا و خوردن خوراکی‌های پرفیبر و پروتئین برای افزایش انرژی و جلوگیری از خوابیدن به هنگام مطالعه در شب مفید هستند.

3. مطالعه در شب بهتر نتیجه می‌دهد یا مطالعه در روز؟

قبل از هر چیز این خواب کافی است که تعیین می‌کند شب برای مطالعه بهتر است یا روز. شرایط فیزیولوژیکی هر فرد هم برای تعیین بهترین زمان مناسب مطالعه اهمیت دارد.